Urodził się we Wronkach. Jest posłem na Sejm RP, historykiem kultury, publicystą, wydawcą, wykładowcą akademickim, krytykiem literackim i poetą. Grupiński ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1977–1981 pracował jako nauczyciel i bibliotekarz szkolny, a od 1981r. wykładał historię kultury oraz estetykę na Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu (dzisiejszej Akademii Sztuk Pięknych).
Działalność społeczna
Z początkiem lat 80-tych ubiegłego stulecia współtworzył pierwsze w Wielkopolsce szkolne koło NSZZ „Solidarność” w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Poznaniu, a następnie Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Wielkopolsce. Współautor tworzonych w 1981r. programów szkolnych, pomysłodawca wprowadzenia do programu szkół średnich elementów filozofii. Uczestnik demokratycznej opozycji w latach 70-tych.
Praca zawodowa
W okresie stanu wojennego i latach następnych był założycielem i redaktorem czasopism drugiego obiegu, w tym ukazującego się od 1985r. niezależnego miesięcznika literackiego Czas Kultury, którego redaktorem naczelnym pozostawał do 1999r. Współpracownik w latach 80-tych paryskiej Kultury i londyńskiego Pulsu. Był redaktorem Tygodnika Literackiego (1991–1992). W kolejnych latach związany z TVP. Początkowo jako redaktor naczelny tygodnika kulturalnego Pegaz (1994–1995), a następnie dyrektor Telewizji Edukacyjnej Programu 1 TVP (1995 –1996).
Jest autorem i współautorem publikacji z zakresu, m.in.: historii kultury i literatury polskiej, programów telewizyjnych. Jest autorem kilku książek, w tym zbioru krytycznych esejów o polskim życiu politycznym i intelektualnym Dziedziniec strusich samic, opowieści o młodej literaturze lat 90-tych Niebawem spadnie błoto (współautor Izolda Kiec) oraz czterech tomów wierszy. Zasiadał w radach Fundacji „Pogranicze" i „750-lecia Lokacji Miasta Poznania" oraz Radzie Programowej Radia Merkury Poznań. Jest członkiem Rady Muzeum Historii Żydów Polskich.
Działalność polityczna
Przez lata zaangażowany w działalność polityczną. Początkowo należał do Kongresu Liberalno-Demokratycznego (1991–1994), a następnie do Unii Wolności (1994–1997). Od 2004r. jest członkiem Platformy Obywatelskiej RP, a w 2005r. został wybrany posłem V kadencji w okręgu kalisko - leszczyńskim z listy PO RP. W wyborach parlamentarnych w 2007r. po raz drugi uzyskał mandat poselski, otrzymując 26 944 głosy. Od 16 listopada 2007r. pełnił funkcję Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Przewodniczący PO w Województwie Wielkopolskim. Do 2023 roku poseł na Sejm. Od 2023 roku Senator RP z funkcją wicemarszałka Izby Wyższej parmalementu Rzeczypospolitej.
Rodzina i zainteresowania
Prywatnie, Rafał Grupiński jest ojcem dwóch córek. W wolnych chwilach uwielbia zanurzać się na wiele godzin w jednej ze swoich trzech domowych bibliotek. Lubi też mecze siatkówki rozgrywane w przyjacielskim gronie, najchętniej boso, na piasku i mecze koszykówki w hali sportowej. Uwielbia długie spacery po lesie.
